KRAY SỨC
Tại thôn La Lay, xã A Ngo, huyện Đakrông, tỉnh Quảng Trị còn rất nhiều hộ gia đình vẫn làm kho thóc xa nhà ở vì sợ cháy, chỉ cần một hạt vô tình rơi vào lửa là thần lúa bỏ đi, hơn nữa có thể làm cho người đau.
Người Pa Cô vẫn tôn thờ thần lúa (AKáq ABôn) vì con người sống từ cây lúa, thần lúa không thích ở gần với người. Bởi thần lúa chỉ muốn sự trong sạch và yên tĩnh mà con người thì không phải ai cũng giữ được những điều này, có người nhơ bẩn và độc ác.
Tôn trọng cây lúa là tôn trọng thần lúa thì sẽ được mùa, nếu sơ suất sẽ mất mùa và nguy hại đến đời sống tính mạng.
Bà Kăn Tha bên kho thóc của mình - Ảnh do ông Y THI cung cấp.
Bà Kăn Tha 50 tuổi ở thôn La Lay, xã A Ngo đang vào kho lấy thóc để giã, chuẩn bị cho đám cưới nên lấy được nhiều, nhiều hơn những ngày bình thường. Bà Kăn Tha kể rằng:
- Không biết từ bao đời, người Pa Cô biết trồng lúa. Hàng năm, ông nội tôi vẫn cúng cho thần lúa, cúng thần lúa không chỉ để no đủ mà còn cúng trong khi ốm đau bị thần lúa quở phạt.
Người Pa Cô rất tôn trọng thần lúa. Mặc dầu không hiểu hết tập tục về thần lúa nhưng hàng năm, chúng tôi vẫn làm các bước như sau:
- Tháng 3 âm lịch, làm lễ Apier trước khi xuống giống. Ông trưởng họ chuẩn bị đồ lễ vật gồm: 01 con gà trống, lông đỏ, đuôi dài càng tốt, 01 chén nước lã, 01 nạm thóc giống, 01 bát cơm đầy, 01 cây anôih làm bằng tre chẻ lạt vót làm tua một đầu, Xoan âr- máq tro đan bằng tre thành ống to nhỏ tùy theo vật này cố định vĩnh viễn khi nào cúng AKáq ABôn đem ra, tất cả bỏ vào mâm đem ra rẫy mới cúng xin phép được thả giống.
- Tháng 6 âm lịch, làm lễ puh boh, lễ này cả làng tổ chức một ngày tùy theo từng vùng làm rẫy, hàng năm tập thể phải lo 01 con lợn to, 02 con gà to, 02 chai rượu. Từ 5 năm
- 10 năm thì phải tế một con trâu hoặc dê, tuyệt đối không phải con bò, các gia đình đều có 01 con gà, 02 đòn bánh góp cho tập thể, 02 đòn bánh cho gia đình để cúng, ngoài ra tùy khả năng của từng gia đình để tổ chức ăn uống.
- Tháng 10 âm lịch, từng gia đình làm lễ K-Văng trước khi thu hoạch lúa mùa. Việc này là của phụ nữ cao nhất trong gia đình, đem Anôih và Xoan âr- máq tro đã cúng trước đây, đặt xuống giữa 03 khóm lúa tốt nhất giữa rẫy túm lại vào nhau. Trình bày chuẩn bị thu hoạch, làm sao mau đầy gùi, mau đầy kho, đừng cho kiến tha, đừng cho thú phá hoại, tất cả các giống lúa hãy vào đây, nơi nghỉ ngơi yên tĩnh, chuẩn bị cho mùa sau. Đến khi thu hoạch xong, bà chủ làm lễ Krôc R-Vai gọi hồn lúa về. Bởi những hạt lúa rơi vãi rồi sẽ bị kiến tha nên phải gọi hồn.
- Tháng Chạp lễ A-Ya (Tết) mừng lúa mới, tròn một vòng hàng năm.
Thần lúa không được ở với người, không được ngủ chung một nhà với người nhưng thần lúa cũng thích người phụ nữ hơn. Bởi lẽ, thần lúa là phụ nữ không có chồng mà hàng năm vẫn đẻ được hàng tấn con để nuôi sống con người. Vợ chồng vô tình ngủ chung bên cây lúa sẽ bị quở trách nặng nề, phải mất trâu, dê, lợn mới khỏi.
Tôi thấy làm kho thóc xa nhà là để tránh hỏa hoạn, là những nơi yên tĩnh, tôn trọng thần lúa là tôn trọng sự sống, không ai có thể tự ý xúc trộm khi thóc đã vào kho mặc dầu không ai canh chừng.