Kịch dân ca Trị - Thiên của VĂN ĐẢN
(Chuyện có thật ở bản Trằm, xã Vĩnh Thượng)
NHÂN VẬT
- Trưởng bản Am
- Già Tà May
- Hồ Thị Mường
- Bà Hồ Thị Oi
Cảnh trí:
Ngôi nhà sàn của cụ Tà May, gian giữa đặt bàn thờ có bát hương, đĩa chuối, bát xôi, con gà luộc. Trên phên nứa có tấm ảnh Bác Hồ khung viền đen, phía trái là bếp lửa, gian phía phải mắc chiếc võng mây.
Lớp 1 (Cụ Tà May)
Cụ Tà May:(Tụt xuống khỏi võng, đưa cánh tay trái có đeo băng tang dụi nước mắt, đến trước bàn thờ Bác đốt nén nhang cắm vào bát. Cung kính vái ba lạy, mặt xúc động).
Nói vần:
Bác Hồ ơi!
Bác đã đi xa hơn nửa tháng rồi
Mà lòng già vẫn khôn nguôi thương nhớ
Trong ruột gan như đang có lửa
Nóng cồn cào nghe nức nở con tim
Cơn mưa rừng tầm tã suốt ngày đêm
Giọt ngắn, giọt dài triền miên lã chã
Ướt sũng núi đồi đầm đìa cây lá
Nhìn cảnh thêm buồn, xiết tả đớn đau
(Thở dài rầu rĩ, leo lên võng nằm).
Lớp 2 (Cụ Tà May + Bà Oi + Trưởng bản Am)
Bà Oi:(Bưng bát cháo từ phòng bên trái ra, miệng thổi phù phù đến bên võng)
Ông ơi! Ông! Tui nấu cháo chín đây rồi, ông dậy mà ăn cho nóng.
Già Tà May:(Xua tay) Tui không đói.
Bà Oi: Lại rứa nữa rồi. Từ khi Bác Hồ mất đến chừ ông ăn uống thất thường, bữa ăn bữa nhịn. Hôm qua đến chừ đã có chi vô bụng ông mô mà nói là không đói.
Già Tà May: Nhưng cái miệng tui hắn không muốn ăn, bà cất đi khi mô đói bụng tui sẽ ăn.
Bà Oi: Không được, cháo ném phải ăn khi đang nóng mới tốt, ông phải gắng lên, không đói cũng phải ăn, ông cứ thế này thì sinh bệnh ra đó, lấy sức mô mà lo hương khói cho Bác. Ông mà đổ bệnh cái bụng Bác Hồ không vui mô.
Già Tà May: Bà nó ơi! Biết mần răng chừ đây, cái đầu tui chỉ toàn thương nhớ Bác, cái bụng tui không nguôi tiếc nuối Bác nên cái miệng không muốn ăn, cái cổ không muốn nuốt, cố mần răng được.
Bà Oi: Ông tưởng tui không thương tiếc à? Bác mất đi cả nước miềng ai mà không đau xót. Tiếc thương, nhưng có mấy người như ông. Buồn phiền thương nhớ đến bỏ cơm, bỏ cháo, bỏ cả giấc ngủ thì suy sụp mất, ông mần tui lo quá.
Trưởng bản Am:(Bên ngoài gọi vọng vào) Già Tà May ơi! Già có nhà không?
Bà Oi: Ai gọi ông nhà tui rứa? Ông ấy có nhà đây (thấy Hồ Am vào) Chào trưởng bản Hồ Am. Trời mưa gió thế ni, có việc chi gấp mà phải băng rừng lội suối vất vả rứa?
Trưởng bản Am:(Cởi áo mưa, bà Oi đón lấy để vào góc nhà) Cũng có chút việc. Mà nghe nói già Tà May bị ốm. Đau bệnh chi rứa?
Bà Oi:Có đau bệnh chi mô. Thương Bác Hồ quá hơn nửa tháng nay nằm côi võng, thở ngắn than dài, bỏ cả ăn uống. Trưởng bản coi sáng nay tôi nấu cháo ném cho ông ấy ăn giải cảm mà vẫn không chịu ăn đây này. Thật tội nghiệp.
Trưởng bản Am: Thật ái ngại cho già quá. Già Tà May ạ! Bác Hồ mất đi đồng bào cả nước, đồng bào dân tộc miềng ai mà không thương, không nhớ, không tiếc, nhưng thương nhớ kiểu như già thì Bác Hồ không ưng cái bụng mô.
Già Tà May:(Ngồi bật dậy) Trưởng bản Am nói rứa là không đúng. Miềng thương Bác Hồ nhiều, cớ răng trưởng bản nói Bác không ưng cái bụng?
Đổ vè:
Ngày xưa dân tộc Vân Kiều
Đói cơm rách áo đói nghèo xác xơ
Có mắt mà cứ như mù
Có tai như điếc dốt ngu cái đầu
Quanh năm thuế nặng sưu cao
Đem thân làm kiếp ngựa trâu cho người
Bác về thay đổi cuộc đời
Làm dân độc lập, làm người tự do
Họ Hồ của Bác trao cho
Đem lại cuộc sống cơm no áo lành
Cõng lên cái chữ cho dân
Cho từng viên thuốc chữa lành cơn đau
Trường Sơn rừng thẳm núi cao
Không còn lạt muối năm nào thuở xưa
Ơn Bác lai láng biển hồ
Thái sơn cao mấy không so sánh bằng.
Giao duyên:
Nay Bác đã ra đi - Miềng vô cùng thương tiếc
Dạ xát gan bào - Đau đớn khôn cùng
Trời cũng tuôn mưa, tôi chẳng thể nào nuốt nổi cháo cơm.
Trưởng bản Am:
Ca tiếp:
Đất nước mất đi một người con trung hiếu
Liêm chinh kiệm cần, chí hướng trung thành
Vì nước vì dân, mất mát lớn này ai chẳng tiếc thương.
Đảng kêu gọi: Cả nước phải biến đau thương thành sức mạnh để đánh thắng giặc Mỹ xâm lược đền đáp công ơn của Bác. Nếu thương Bác mà để hại đến sức khỏe không mần được việc thì bụng Bác ưng răng được.
Bà Oi: Trưởng bản Am nói phải đó ông ạ. Thương Bác miềng khắc sâu vào tim, vào đầu mãi mãi không quên là được, chứ bỏ cơm, bỏ cháo, thở ngắn than dài không may đổ bệnh hại đến bản thân, mà tui cũng cực lây. Mấy bữa ni ông biết tui lo cho ông đến chừng mô không?
Trưởng bản Am: Già nghĩ lại mà coi. Nếu ở ngoài chiến trường bộ đội cũng như già ngồi ôm súng thở than thì mần răng mà đánh được giặc. Nếu nông dân, công nhân, cán bộ cũng như rứa thì lấy mô lương thực, thuốc men, đạn dược tiếp tế cho tiền tuyến “Đánh cho Mỹ cút, ngụy nhào” như lời Bác kêu gọi thì mần răng Bác yên lòng được.
Già Tà May: Ừ! Trưởng bản giải thích rứa cái tai miềng nghe cũng có lý, cái đầu sáng ra, miềng đau lòng quá mà quên lo nghĩ việc khác, Bác không ưng bụng cũng phải.
Bà Oi: Ông đã biết rứa thì gắng mà ăn cho no cái bụng mới khỏe lên được, cháo đang còn nóng đây, ông ăn cho lại sức.
Già Tà May: Cái bà này thiệt là… cứ để đó chút nữa tui ăn. Nếu nguội thì hâm lại, tui đang nói chuyện với Trưởng bản Am mà. Bà cất đi, Trưởng bản nói gặp miềng có chuyện là chuyện chi rứa?
Trưởng bản Am: (cười) Già hứa là phải ăn đó nghe, phải phấn chấn lên mới lo được công việc.
Già Tà May: Được rồi, được rồi miềng sẽ ăn mà.
(Bà Oi vào buồng)
Trưởng bản Am: Việc ni khó khăn quá, già có nhiều kinh nghiệm không biết có sáng kiến chi để giải quyết không?
Già Tà May: Việc chi mà khó dữ rứa?
Trưởng bản Am: Cấp trên giao chỉ tiêu cho bản miềng, cuối tháng ni phải làm nghĩa vụ một tấn sắn khô. Thời gian thì ít, nghĩa vụ được giao thì nhiều, hoàn cảnh có nhiều khó khăn. Già nghĩ có cách chi giải quyết không? (Già Tà May nghĩ ngợi).
Già Tà May:Hui! Không được mô.
Đổ vè:
Khó ni Giàng cũng bó tay
Miềng không thể vượt khó này được mô
Trời thì tầm tã mưa to
Núi rừng ướt sũng lấy mô củi dùng
Tàu bay Mỹ trinh thám ngó nhòm
Thấy khói, thấy lửa, đạn bom trút bừa
Bếp nhà rộng rãi chi mô
Xông được một liếp sắn khô đâu nhiều
Mần răng đạt được chỉ tiêu
Khó ni hơn cả hái sao trên trời.
Trưởng bản Am:
Vè tiếp:
“ Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao”
Bản miềng đoàn kết cùng nhau
Chung lòng chung sức khó nào cũng qua.
Nói:
Phải cùng nhau nghĩ cách thế nào cũng tìm ra phương pháp.
Già Tà May: Khó thế nớ dù có mười cái đầu cũng không nghĩ ra. Chỉ có một cách là xin cấp trên giao nộp sắn tươi mới làm được.
Trưởng bản Am: Già ơi cái đó không được mô
Đổ vè:
Ba tươi xông được một khô
Nếu mần cách ấy kho mô chứa hàng
Vận chuyển công gấp ba lần
Vài hôm chưa dụng củ bầm củ hư
Mần răng bằng được sắn khô
Lợi công lợi của lợi cho tiêu dùng
Già Tà May: Nói rứa thì chịu thôi, không có cách nào nữa.
Lớp 3 (thêm Hồ Thị Mường)
Hồ Thị Mường: Có rồi, có đây rồi (mang gùi củi đi vào, cởi đặt xuống sàn) Hui! Nặng ê cả vai (dùng tay xoa bóp đôi vai).
Trưởng bản Am: O Mường đó à? Rứa nói chuyện với ai mà có rồi, có đây rồi, ai ngoài đó rứa?
Hồ Thị Mường: Có ai mô.
Trưởng bản Am:Răng lại không, rõ ràng cái tai miềng mới nghe đó mà.
Hồ Thị Mường: Không có ai thật mà. Vừa rồi cháu đứng ngoài nghe già Tà May và Trưởng bản bàn bạc chuyện làm nghĩa vụ, nói với nhau rằng: Không có cách, nên cháu mới nói rứa đó.
Trưởng bản Am: Rứa o có cách chi rồi à?
Hồ Thị Mường: Có rồi.
Già Tà May: O nói chơi hay thiệt rứa? Giàng ơi! Có láo cũng vừa vừa thôi chớ.
Hồ Thị Mường: Thiệt mà. Cháu không nói láo mô
Đổ vè:
Từ khi cháu được biết tin
Trên giao nghĩa vụ bản mình nhập kho
Ngàn cân sản phẩm sắn khô
Đêm nằm suy nghĩ bụng lo bồn chồn
Ngoài rừng tầm tã mưa tuôn
Lấy đâu chất đốt sấy xông bây giờ.
Trưởng bản Am:
Thời gian chẳng đợi bao giờ
Mần răng có đủ sắn khô kịp ngày
Khó khăn diễn biến gắt gay
O nói có cách giãi bày thử coi?
Hồ Thị Mường:
Kim tiền:
Bao đêm nằm nghĩ suy
Nhớ năm nao lời dạy Bác Hồ
Dù phá núi hay lấp bằng biển khơi
Tuy nhiều gian nan
Chí kiên cường - Rèn sức mạnh
Lòng vững bền - Dù sóng gió bão bùng
Cũng vượt qua không hề nao lung
Lòng vui tăng thêm sức mạnh
Vác rựa mang gùi, chặt đủ loại cây rừng
Mang về đốt thử ngồi xem
Cây gì không khói hàng than
Lòng vui như đang mở hội, sáng tỏa niềm tin
Qua bao thí nghiệm đã giành thắng lợi
Trưởng bản Am: Có đúng như rứa không?
Hồ Thị Mường: Đúng mà! Cháu thử nhiều lần rồi. Chú không tin cháu à?
Già Tà May: Miềng không tin. Củi khô còn chẳng ăn ai. Củi tươi mà nói lửa đượm, than hồng không có khói răng mà tin cho được.
Trưởng bản Am: O Mường là cán bộ bí thư chi đoàn chắc cái miệng hắn nói không sai mô
Già Tà May: Thì sẵn bếp đây đốt lên coi thử đúng hay sai thì biết.
Hồ Thị Mường: Già nói rứa cũng phải, trăm nghe không bằng một thấy. Để cháu đốt lên mới biết đúng hay sai.
Trưởng bản Am: Cây ni là cây chi rứa o Mường?
Già Tà May: Mô, đưa đây miềng coi (đưa thanh củi lên nhìn ngắm và hít sâu) Cây Căng xa va có phải không?
Hồ Thị Mường: Già tài thật, không có lá lay chi cả mà già cũng nhận ra (Mường lấy củi chụm vào bếp, lửa cháy bùng lên rất đượm, không có khói bốc lên).
Già Tà May: Mày giỏi thật Mường à, già chịu mày rồi đó.
Hồ Thị Mường: Thì miềng ở rừng, lâu nay có thổi củi tươi mô mà biết, đúng là cái khó ló cái khôn già ạ. Nếu không có chuyện giao nộp sắn khô nghĩa vụ giữa lúc trời mưa tầm tã thì cũng không có chuyện cháu vô rừng chặt đủ loại cây về đốt thử thì không biết được cây Căng xa va đỏ tươi, đượm lửa, than hàng không khói mô.
Già Tà May: Thì nhờ có mày chịu khó nghĩ cách, bỏ công làm thí nghiệm mới tìm ra được. Còn già chỉ biết suốt ngày đêm thương nhớ Bác Hồ một cách bi lụy mà không biết đến chi cả, chẳng phải đã thua mày còn chi.
Hồ Thị Mường: Già đừng nói đến chuyện hơn thua nữa. Tuy đã tìm được chất đốt an toàn nhưng còn một chuyện khó nữa mà cháu nghĩ không ra, già và trưởng bản Am nghĩ có cách chi không?
Trưởng bản Am: Chuyện khó đó là chi rứa o Mường? Nói thử coi?
Hồ Thị Mường: Tuy xông được sắn cả ngày lẫn đêm, không lo tàu bay Mỹ phát hiện, nhưng bếp nhà chỉ xông được một liếp thôi, e rằng sắn không khô kịp để làm nghĩa vụ cho đủ.
Già Tà May: Già cũng đã nghĩ và lo như rứa, nhưng chừ xông được cả ban ngày thì không lo nữa. Bếp chật thì mình làm giàn ra ngoài sân, thiếu liếp thì vô rừng chặt tre về đan phên thay thế, trời mưa thì lấy lá tro lợp mái che. Nếu xông ban đêm thì làm buồng che kín không để lọt ánh sáng ra ngoài, vừa che được mắt giặc, vừa giữ được hơi nóng, sắn mau khô, già nói rứa có đúng không?
Hồ Thị Mường: Giàng ơi! Già tài thật, càng nhiều tuổi càng nhiều kinh nghiệm thật.
Trưởng bản Am: Gừng càng già càng cay mà o.
Già Tà May: Đã tìm được biện pháp khắc phục khó khăn rồi thì tiến hành ngay cho kịp. Già có ý kiến thế này Trưởng bản Am và Bí thư Đoàn Mường nghe có ưng bụng không?
Trưởng bản Am: Ý kiến chi rứa già?
Già Tà May: Chừ miềng chia nhau ra. Trưởng bản Am triệu tập gấp dân bản họp để phổ biến kế hoạch biện pháp cho bà con, cháu Mường thì huy động phụ nữ và thanh niên lên rẫy nhổ sắn, còn già thì động viên già làng vô rừng tìm cây Căng xa va chặt làm chất đốt. Còn nữa, Trưởng bản Am cần phải lên báo cáo lại với ban chỉ đạo miền núi biết kết quả trải nghiệm ni để phổ biến cho các xã khác làm theo.
Trưởng bản Am: Cháu cũng có suy nghĩ như già đó. Các làng bản Vân Kiều, đều cùng làm nghĩa vụ. Chắc cảnh ngộ như chúng mình đây. Ta mau đem trải nghiệm, chuyển giao kinh nghiệm đến với làng buôn, cùng bên nhau chung tay cộng đồng sớm thực hiện cho tròn nghĩa vụ.
Hồ Thị Mường: Còn cháu sẽ mang thành quả này truyền lại cho quân y viện dã chiến để anh chị em cấp dưỡng áp dụng phục vụ cho thương bệnh binh, luôn có cơm nóng, canh sốt. Không phải chịu cảnh thức thâu đêm nấu nướng tốn công ủ hơi nóng cho thức ăn, vừa bảo đảm sức khỏe cho người phục vụ lẫn thương bệnh binh.
Già Tà May: Hay lắm! Cháu khá lắm.
Trưởng bản Am: O Mường, o hãy chụm hết củi Căng xa va vào bếp, đốt lên cho cháy bùng ngọn lửa lòng của người Vân Kiều để dâng lên hương hồn của Bác, xin hứa sẽ hoàn thành vượt mức nghĩa vụ lương thực để bộ đội ăn no, đánh thắng giặc Mỹ xâm lược và xin hứa sẽ học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức và phong cách của Bác trọn đời. Bà Oi đâu mau ra đây để cùng hát mừng thắng lợi (Bà Oi từ phía trái bước ra tươi cười).
Đồng ca điệu Quỳnh Tương (Vừa hát vừa nhún nhảy vỗ tay theo nhịp bước)
Dâng Người; xin dâng Người ngọn lửa niềm tin.
Lửa Căng xa va nhen lên từ trái tim mình.
Chúng ta cùng dâng lên Bác lung linh ánh lửa lòng.
Xin hứa ghi sâu trong tim lời Bác dặn dò.
Nguyện biến quốc tang đau thương thành ánh lửa hồng.
Quân lương chỉ tiêu vượt mức
Gửi nhanh ra chiến trường
Để bộ đội ăn no xông pha trận tuyến diệt thù